جامعه‌شناسی اثبات ریاضی

در بیرون جامعه‌ی ریاضی، اغلب این تصور جزمی وجود دارد که فرآیند اثبات در ریاضیات مفهومی مطلق و پایدار و مستقل از مقتضیات زمان و مکان، سلایق شخصی و گروهی و تحولات دانش بشر در طول اعصار است. هرچند در ریاضیات (به‌نسبت دیگر شاخه‌های دانش بشری) اجماع نظر بیش‌تری درباره‌ی اعتبار احکام وجود دارد، مفهوم اثبات دستخوش تحولات تاریخی و درگیر ملاحظات جدی فلسفی، آموزشی و جامعه‌شناختی بوده و هست. نوشته‌ی حاضر می‌کوشد توجه خواننده را به وجود مناقشه در این زمینه جلب کند و، ازاین‌رو، مستقل از نظر من درباره‌ی جزئیات متن، گام مثبتی برای آشناکردن خواننده با یکی از مباحث مهم فلسفه‌ی ریاضیات است.

 

کتاب جامعه‌شناسی اثبات ریاضی دارای دو ویژگی بسیار چشمگیر و قابل ستایش است. نخست این‌که موضوع آن ازجمله موضوعات نوظهور و خط مقدمی تفکر و اندیشه‌ی جامعه‌شناختی و فلسفی معاصر است. در این مرز مشترک میان جامعه‌شناسی و فلسفه هنوز مبانی و اصول جاافتاده‌ی اجماع‌شده‌ای به وجود نیامده و آثاری که صرفاً مبنای پژوهشی داشته باشد بسیار کم و نادر است. این وضع دشواری و ناهمواری قلمروی را آشکار می‌کند که نویسنده شجاعانه و البته محتاطانه وارد آن شده است. ویژگی برجسته‌ی دیگر کتاب نحوه‌ی مواجهه‌ی فکورانه و غیرمقلدانه‌ی نویسنده با موضوع است. صرف‌نظر از این‌که از نظر بنده یا هر فرد دیگری چه انتقاداتی می‌تواند در نقد و بررسی مفصل کتاب مطرح باشد، ظهور این قبیل آثار نوآورانه‌ی پژوهشی در فضای به‌شدت مقلدانه‌ی مدرنیستی ـ سیانتیستیِ جامعه‌ی فکری معاصر ایران رویدادی است بدیع، امیدبخش و سزاوار تحسین بسیار.