در میانههای سدهی ۶ ق، کتابی در زمینهی اسبشناسی و درمان اسب پدید آمد که در نوع خود بیمانند است. تاکنون، فرسنامهی محمد بن محمد (سدهی ۸ ق) را کهنترین کتاب در باب اسب میپنداشتیم. اما اینک میبینیم که محمد بن مبارک زنگی، معروف به قیم نهاوندی، نزدیک به دویست سال پیش از محمد بن محمد، کتابی بسیار گرانبها دربارهی اسبداری نگاشته و نام خود را جاویدان کرده است. منبع این نویسنده کتابی از ابن اخی حزام در سدهی ۳ ق است که نخستین کتاب اسبشناسی در اسلام ـ به زبان عربی ـ بهشمار میآید. اما قیم نهاوندی تنها به این کتاب تکیه نکرده بلکه تجربههای شخصی خود را در درمان و تربیت اسب یکبهیک شرح داده و بدینسان اثر خود را بیمانند ساخته است.
واژگان بسیار کهن فارسی و نثر کهنه اما بیشتر عامیگرای کتاب برای پژوهشهای زبان و ادب فارسی در سدههای ۵ و ۶ ق سخت سودآور است.
این کتاب به کوشش دو پژوهشگر، نادر مطلّبی کاشانی و آذرتاش آذرنوش بر اساس دو نسخهی خطی پاریس و استانبول همراه با مقدمه و فهرست رنگهای اسب و واژگان دشوار فارسی برای چاپ آماده شد.
