هویت ملّی و قومی، مانند دیگر پدیدارهای اجتماعی، مقولهای تاریخی است که در سیر حوادث و مشی وقایع تاریخی پدیدار میشود، رشد میکند، دگرگون میشود و معانی گوناگون و متفاوت پیدا میکند.
هویت ملّی و قومی از تصور تمایز و رویارویی میان «ما» یا «خودیها» در برابر «دیگران» یا «بیگانگان» نشئت میگیرد. این احساس دوگانگی میان «ما و دیگران» اگر در حد اعتدال و معقول باشد میتواند همچون نیرویی برای همیاری و اعتلای فرهنگی ظاهر شود و اگر به قلمرو تعصبات و دشمنیها و کینهتوزیهای ملّی و قومی و نژادی درآید یا به بهانهی چالش با تعصبات ملّی و قومی، به نفی و انکار و تمسخر میراث فرهنگی خویش بنشین، نیرویی ویرانگر خواهد شد، زایندهی دشمنی و ستیزهجویی.
در این کتاب پس از بررسی فشردهی دیدگاههای مربوط به هویت قومی و ملّی، که بازسازی هویت ایرانی را در دوران ما شکل داده و به تصویر کشیدهاند، تحول تاریخی هویت ایرانی در دوران پیش از اسلام، سدههای میانهی اسلامی تا دوران صفویه، پیدایش هویت «شیعی ایرانی» در دورهی صفوی و سرانجام پیدایش تطور و هویت ملّی ایرانی در قرنهای نوزدهم و بستم میلادی بررسی و تحلیل میشود.
