این کتاب بر مبنای دو اصل نظری تدوین شده است:
نخست این‌که هستی یک متن مقدس و مبنای معرفت دینی است، که در طول تاریخ مورد غفلت بخشی از متفکرین مسلمان بوده است، هستی به‌عنوان یک کل یا «وجود» مستمراً و مشتاقانه در آفرینش، انتخاب، هماهنگی و تصمیم است، هر ذره «روح» دارد، در هر ذره یک من و در کل هستی نیز یک «من» وجود دارد، که بی هیچ درنگ در هر «آن» تصمیم می‌گیرد، انتخاب می‌کند و «حیات» دارد، نتیجه‌ی این نگاه آن است که انسان خود را در محضر جهانی با واقعیت شگفت، هماهنگ، شیدا و آفرینش‌گر می‌بیند که زنده و اطمینان‌بخش و ناظر است.
اصل دوم این است که دین دو بخش دارد: الف) ثابت و تغییرناپذیر، ب) متغیر و تغییرپذیر. حوزه‌ی اول حوزه‌ی اصول یا ارزش‌هاست و حوزه‌ی دوم حوزه‌ی «امور» یا «روش‌ها»ست.
مسائلی چون معنی و هدف‌داری در هستی، هدف زندگی، ویژگی‌های انسان، عدالت، کرامت ذاتی انسان، حفظ محیط‌زیست و … حوزه‌ی اصول است، که تقریباً اکثر آن مورد توافق خرد جمعی روز بشر است، و در اکثر قریب به‌اتفاق قوانین اساسی دنیا آمده است.
حوزه‌ی دوم مربوط به راه‌های رسیدن به هدف‌ها و ارزش‌هاست، در این حوزه، مبنا دانایی و خرد جمعی روز بشر است، به تعبیر مرحوم مطهری که دیدگاه اقبال لاهوری را در یک جمله بیان می‌کند: «دین هدف‌ها را تعیین می‌کند و علم راه رسیدن به آن هدف‌ها را».
روش‌ها تابع زمان و مکان‌اند لذا ابدی و جاودانی نیستند و متناسب با زمان تغییر پیدا می‌کنند، لاجرم میدان عدم قطعیت‌اند.
